Hraunavinir

Slunkaríki eða House Project var listaverk sem Hreinn Friðfinnsson myndlistarmaður setti upp árið 1974 í Smalaskálakeri, en það er jarðfall í Smalaskálahæð. Jarðfallið er suðvestarlega í Smalaskálahæð í Hraunum suðvestur af Straumsvík, nánar tiltekið skammt frá Óttarstaðafjárborg, sem nefnist einnig Kristrúnarborg. Þangað liggur vegslóði af gamla Keflavíkurveginum, en afleggjarinn er til móts við Lónakots heimreiðina. Vegslóðinn var upphaflega notaður af vörubílstjórum sem sóttu hraungjall í rauðamelshól nærri Smalaskálakeri sem nefndist Óttarstaða Rauðamelur. Þar skammt norður af voru tveir allstórir rauðhólar sem nefndust Rauðamelur stóri og litli.

Myndlistarmaðurinn Hreinn Friðfinnsson tilheyrði SÚM hópnum þegar hann gerði listaverkið. Þetta var lítið hús sem var forsmíðað og síðan flutt í einingum. Þegar það var risið voru teknar af því sextán ljósmyndir úr ýmsum áttum, bæði ofan frá og neðan frá og myndaði ljósmyndasyrpan sjálft listaverkið. Þegar þessi gjörningur var afstaðinn var hlutverki hússins sem listaverks í rauninni lokið en eftir stóð lítil bygging á röngunni, ef svo mætti segja. Hreinn vann verkið undir áhrifum frá kafla í bókinni Íslenskum aðli sem skáldið Þórbergur Þórðarson ritaði 1938. Í einum kafla bókarinnar fjallaði Þórbergur um sérkennilegan mann sem hét Sólon og bjó rétt utan við þettbýlið í Ísafjarðarkaupstað við Skutulsfjörð.  Sólon byggði sér einkennilegt hús og lét bárujárnið snúa inn í húsið en setti veggfóður á útveggina. Veggfóður var nýjung á þessum tíma en bárujárnið hafði verið notað um árabil. Sólon var svo hrifinn af veggfóðrinu og vildi leyfa öllum íbúum staðarins að njóta fegurðarinnar með sér. Það var því eðlilegt að hafa það utan á húsinu, sem gekk undir nafninu Slunkaríki. Samneft myndlistar gallerý hefur verið starfrækt á Ísafirði um nokkurra ára skeið og er það til minningar um þennan merka mann, sem var sennilega fyrsti íslenski konsept listamaðurinn, án þess að hafa hugmynd um það sjálfur.

Hreinn Friðfinnsson reisti húsið efst á gjallbyng í miðju Smalaskálakeri sumarið 1974. Hann líkti eftir húsinu á Ísafirði þó hans hús væri mun minna í sniðum en frumgerðin. Hann klæddi það að innan með bárujárni og veggfóðrið var á útveggjunum eins og getið er um í Íslenskum aðli. Hreinn gerði aðeins betur en Sólon því hann hengdi einnig gluggatjöld utan á húsið ásamt ljósmyndum og öðrum myndverkum sem voru negld utan á húsið í þar til gerðum römmum. Með því að koma húsinu fyrir á þessum afskekkta stað, sem fáir vissu um þó hann væri svo nærri helsta þéttbýlissvæði landsins, myndgerði hann lýsingu Þórbergs á húsinu og frysti um leið augnablikið sem birtist lesendum Íslensks aðals. 

Eftir að búið var að mynda húsið lét Hreinn það afskiptalaust, enda tilgangur hans aðeins að koma því á þennan stað og útbúa myndröð í anda SÚM-aranna. Gjörningnum var lokið og síðan beið hússins að ummyndast með veðrinu sem lék um það og setti mark sitt á náttúruna allt í kring. Húsið var eins og sérkennilegur hlutur á sjálfu tunglinu, bygging í miðri náttúruperlu, enda er jarðfallið afar séstakt og fallega mótað.

Húsið stóð af sér flest veður um árabil þó svo að myndirnar létu fljótlega á sjá eins og veggfóðrið, sem flettist af veggjunum. Hurðin fauk upp einn veturinn og losnaði eftir það af hjörunum. Skotglaðir Hafnfirðingar notuðu húsið til að æfa hæfni sína, eins og þeir virðast hafa gert svo óralengi á þessum slóðum. Smám saman drukku spónaplöturnar sem mynduðu útveggina í sig regnvatnið og grotnuðu niður, en bárujárnið hélt húsinu uppi. Stoðirnar blöstu við og innan þeirra var bárujárnið heilt og óryðgað enda vel galvaniserað. Veturinn 2005-2006 sprakk húsið í þegar miklar vindhviður gengu yfir svæðið og dreifðust stoðir og járnplötur vítt og breitt um jarðfallið. Það sem eftir var af húsinu varð að einni grautarhrúgu og bárujárnið lá á víð og dreif í jöðrunum. Stoðir hússins stóðu eftir ásamt grunngrindinni efst á haugnum í gjótunni og umhverfis var tilheyrandi spýtnadót og annað smálegt.

Staðurinn er afar forvitnilegur og þeir fáu sem hafa vanið komur sínar að kerinu í gegnum tíðina hafa notið þess að sjá listaverkið umbreytast og verða náttúruöflunum að bráð.

Laugardaginn 17. júlí 2010 voru einhverjir á ferð í Smalaskálakeri og kveiktu í því sem eftir var af húsinu. Það sem viðkomandi aðilar gerðu var ekki bara skemmdarverk á listaverki sem var að veðrast með eðlilegum hætti, því eldurinn læsti sig í trjágróður, lyng, mosa og annan lággróður sem hefur verið að sækja í sig veðrið og vaxið þarna um langa hríð. Magnaðist upp mikið bál og varð að kalla út slökkvilið sem réð ekkert við eldinn. Þyrla Landhelgisgæslunnar var þá kölluð á vettvang til að hjálpa við slökkvistarfið og fór margar með sérstakann sekk sem notaður er til að sækja vatn í sjó eða stöðuvötn þegar erfitt er að athafna sig við slökkvistarf úti í náttúrunni.

Notaði slökkviliðið sexhjól til að komast að eldinum þar sem mjög erfitt var fyrir slökkvibíla að komast nálægt brunastaðnum. Meðfylgjandi mynd sýnir skemmdirnar á gróðrinum sem verður lengi að ná sér. Á meðfylgjandi mynd sést aðeins hluti þess gróðurs sem brann þar sem töluverður eldur logaði einnig suðaustan við malarhólinn sem Slunkaríki stóð á.

Sumarið 2011 fóru nokkrir vinir Hreins Friðfinnssonar og hreinsuðu það sem eftir var af spýtnabraki og bárujárni í Smalaskálakeri og komu brotunum í Sorpu.

Jónatan Garðarsson